کتاب اسطوره سفید

مطالعات پسااستعماری و بازخوانی معرفت بشری بر اساس چیزی غیر از چارچوب های مسلط غربی از جمله مسائل مهمی است که علوم انسانی نوین را، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، متاثر ساخته و به تعبیری راهی بدیع را پیش روی متفکران این نواحی گشوده است. این مطالعات اگرچه به لحاظ تاریخی سابقه چندان گسترده ای ندارند، اما به لحاظ غنای مباحث و لطافت دغدغه ها به قدری اهمیت یافته اند که حتی علوم انسانی غرب را نیز تحت تاثیر قرار داده اند. پسااستعماگرایان به زبان ساده به دنبال یک امر واحد اما حیاتی هستند و آن جستجوی راه ویژه و مبتنی بر میراث فرهنگی خاص هر کشور یا تمدن برای توسعه و شکوفایی اجتماعی است و این همان چیزی است که در کشور ما نیز با موضوعاتی مانند «بازگشت به خویشتن» مرحوم جلال آل احمد گره خورده است. به تعبیری دیگر، باید گفت مطالعات پسااستعماری در دوران آغازین خود بیشتر در جستجوی نیرویی متفاوت از جذبه مسلط استعماری غرب و در مواردی نیرویی «علیه» این جذبه استعماری بوده است. این در حالی است که به مرور زمان و با گسترش پسااستعمارگرایی در میان اندیشمندان مناطق استعمارزده و همچنین یاری و همراهی برخی متفکران آزاده غربی، در کنار ظهور نگرش های پیشرو و انتقادی در دل فرهنگ غربی مانند پسامدرنیسم و فمینیسم ـ، مطالعات پسااستعماری نیز راهی دیگر در پیش گرفتند و علاوه بر تاکید بر ضرورت تکیه بر میراث فرهنگی تمدنی استعمارزده، و در عین حال بهره مندی آگاهانه و انتقادی از مظاهر تمدن غربی، نقد نگرش های مسلط بر علوم انسانی مسلط بر دنیای متفکران معاصر را نیز در پیش گرفتند. از جمله برجسته ترین و شاید نخستین نمونه از این گونه مطالعات پسااستعماری را می توان در «شرق شناسی» ادوارد سعید مشاهده نمود که با به کارگیری هوشمندانه و انتقادی یکی از چارچوب های نظری غربی نظریه گفتمان فوکو- و تطبیق آن با سیر مسلط پژوهش درباره مناطق غیرغربی جهان از سوی محققان و روشنفکران غربی، نشان داد که عموم آثار برجسته ای که در این زمینه از خامه این محققان و روشنفکران چکیده است، مبتنی بر فرض برتری غرب بر غیرغرب و ضرورت اصلاح غیرغربی بر اساس الگوی غربی است. در واقع، باید گفت «شرق شناسی» ادوارد سعید راهی ناشناخته را به روی اندیشمندان و متفکران کشورهای توسعه نیافته و همچنین غربیان آزاده جان- گشود که در نتیجه آن، مطالعات پسااستعماری شیوه و وظیفه ای جدید را برای خود برگزید و آن نقد علوم انسانی غرب محوری بود که در دنیای معاصر در ذهن و جان پژوهشگران ریشه دوانده است. کتاب حاضر را نیز باید در همین چارچوب مورد مطالعه و ارزیابی قرار داد. رابرت یانگ از جمله پژوهشگران متعهدی است که با الهام از رویکرد جدیدی که «شرق شناسی» ادوارد سعید برقرار ساخته بود، همت خود را معطوف به بازخوانی انتقادی تاریخ نگاری معاصر نمود. در نگاه یانگ، اروپامحوری به مثابه مولفه قوام بخش این تاریخ نگاری در آثار فیلسوفان و اندیشمندان بزرگ جهان مدرن جاری و ساری است و ضرورت دارد که با واکاوی و برجسته ساختن این مولفه های بنیادین تاریخ نگاری فلسفی معاصر، نگرشی انتقادی و راهگشا بر آن داشته باشیم.