کتاب نمایش های ایرانی 2

بخشی از کتاب:

تعزیه شاید تنها نمایشی در جهان است که در آن تماشاگر و بازیگر جدا از نقش اجتماعی (تماشاگر) و نقش هنری (بازیگر)، به عنوان دو شخصیت حقیقی در محدودۀ نمایش، نقش مکملی در اجرای نمایش (تعزیه) دارند؛ و می‌توان به جرئت گفت این نقش چنان به هم وابسته و پیوسته است که بی‌حضور یکی از آن‌ها اجرای نمایش ممکن نخواهد شد. در واقع، در وقت اجرای نمایش تعزیه، بازیگر و تماشاگر چنان در هم تنیده و با یکدیگر شریک و سهیم می‌گردند، که اگر ناظری بی‌طرف شاهد اجرا گردد، چنین خواهد پنداشت که در تعزیه تماشاگری وجود ندارد و آن‌هایی که حضور دارند همگی بازیگر هستند. و این بدان سبب است که تماشاگر و بازیگر به عنصری واحد بدل می‌شوند تا به آنچه از اجرای تعزیه مورد نظر است، به طور مشترک دست یابند. و از سویی دیگر هر دو به باور این حقیقت تأکید ورزند که آنچه در مجلس اجرا می‌گردد چیزی جز اصول هستی خود تماشاگر نیست، و در واقع تماشاگر شاهد زندگانی خویش است. البته چنین است که در تعزیه، تماشاگر تبدیل به بازیگر و بازیگر بدل به تماشاگر می‌شود؛ یعنی هر یک شاهدی و گواهی بر زندگی یکدیگر می‌گردند. و همین موضوع است که چنان تأثیری عمیق بر تماشاگر تعزیه می‌گذارد تا در بسیاری از اجراها به حد جذبه و بی‌خودی می‌رسد.