کتاب اسرار التوحید

“اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید” کتابی است که توسط “محمد بن منور”، از نوادگان “ابوسعید ابیوالخیر” با موضوع تصوف به نگارش درآمده است. مطالب “اسرارالتوحید” به‌ گونه‌ای که در سیره‌های صوفیانه سنتی دیده می‌شود، در سه فصل و به ترتیب در آغاز، میانه و پایان حالات و سیره معنوی شیخ “ابوسعید ابوالخیر” تنظیم شده است. در این کتاب در مورد اعمال شگفت شیخ “ابوسعید ابوالخیر” سخن گفته شده است و داستان‌هایی را که او در مورد سایر شیوخ نقل کرده است، در کنار گفته‌ها و اشعار و مکاتبات وی آورده است. “اسرار التوحید” همچنین شامل وصیت شیخ است و شرایط مرگ او و قدرت‌های معجزه‌آسایی را که نشان داد، بازگو می‌کند. به نظر می‌رسد “محمد بن منور” در نگارش “اسرار التوحید” هم از منابع شفاهی و هم از منابع مکتوب استفاده کرده است. سبک وی در برخی قسمت‌ها حاکی از ضبط کلمه به کلمه گزارش‌های شفاهی است، و این اثر به‌عنوان یک کل ممکن است در واقع به عنوان خلاصه‌ای از یک سنت خانوادگی پیرامون زندگی “ابوسعید ابو‌الخیر” در نظر گرفته شود که در آن، شخصیت پس از مرگ او به اندازه شخصیت تاریخی‌اش مهم است. روش نگارش “محمد بن منور” قسمت به قسمت است و هدف اصلی آن بزرگداشت شیخ “ابوسعید ابو‌الخیر” است.”اسرار التوحید” گذشته از اهمیتی که به عنوان منبعی برای زندگی “ابوسعید ابی‌الخیر” و به طور کلی برای تاریخ تصوف خراسان دارد، به دلیل ویژگی‌های ادبی و زبانی‌اش مورد ستایش قرار گرفته است. این اثر یک شاهکار انکارناپذیر در نثر فارسی است که با سبکی روان و منسجم نوشته شده و در همه جا به جز مقدمه، از تصنع دوری می‌کند. “اسرارالتوحید” یکی از عالی‌ترین کتب تصوف و از معدود کتاب‌هایی است که می‌توان آن را نمونه کامل و دقیق سبک سامانی دانست.