کتاب محاسبات رایانه ای در باستان شناسی

در سال‌های بسیار اخیر، تعداد چند جلد کتاب در مورد کاربرد رایانه در باستان شناسی نوشته شده است. همۀ این کتاب‌ها، بعد از این که یک پیشرفت خارق‌العاده‌ای هم در زمینۀ سخت افزاری رایانه و هم در زمینه نرم افزاری آن حادث شده است، پای به عرصه وجود گذاشته‌اند. تاثیر تحول شگرف رایانه‌ای، تنها مختص علوم باستان شناسی نبوده بلکه شاید باستان شناسی جزئی از آن علوم محسوب میگردد که بسیار دیر تر از سایر شاخه های علم، از این گونه تحولات تاثیر گرفته است. بطور کلی کاربرد رایانه در باستان شناسی را در دو میدان کارکردی مختلف، می توان در نظر گرفت. یکی از آن ها به توانایی شگرف رایانه در تشکیل بانک داده ها مربوط است که به لحاظ نوع فعالیت تحقیقاتی و عملیاتی باستان شناسان درتولید داده های بسیار انبوه باستان شناختی، نیاز به ثبت، نگهداری و مدیریت این داده ها، در قالب بانک های اطلاعاتی، استفاده از توان بانک اطلاعاتی رایانه بعنوان یک رویکرد بسیار پیشرفته تحقیقاتی و عملیاتی مورد استقبال قرار گرفته است. اقبال دیگر باستان شناسان به استفاده از رایانه – مانند سایر علوم- به توان داده پردازی رایانه ها در انجام پردازش سریع و دقیق انبوهی از داده ها ارتباط پیدا می کند بطوری که امروزه هیچ کس نمی تواند تصور کند که اگر رایانه‌ها در اختیار نبودند چگونه پردازش و انجام تحلیل های مدرن امروزی با کار های دستی سنتی امکان پذیر می بوده است. البته در این جا قصد ما این نیست که به همه جوانب این کاربردها اشاره کنیم و حتما کاربرد هایی بجز این دو مورد کلی نیز وجود دارند که فعلا مورد بحث نیستند. انچه که اشاره کوتاه به آن در این جا ضروری بنظر می رسد این است که بانک های اطلاعاتی اغلب داری دو نقش کاربردی اند. یکی از آن ها، داده ها را ثبت و نگهداری می کند و این جنبه نگهداری از اطلاعات، بخوبی در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است. اما آن چیزی که ویژگی یک بانک داده را مشخص میکند حفاظت از داده ها و اطلاعات نیست (هرچند بسیار با ارزش است)، بلکه به آنالیز هایی که برروی آن داده ها انجام می گیرند مربوط است. بدون هیچ توصیفی همگان اطلاع دارند که بطور کلی داده های باستان شناختی را می توان در دو گروه قرار داد یکی داده های کیفی و دیگری داده های کمی. آنالیز داده های کمی روش های شناخته شده ای دارند که با استفاده نرم افزار های ویژه ای به انجام میرسند. ممکن است بعضی از نرم افزار های بانک اطلاعاتی، خود ابزار های پردازشی محدودی نیز داشته باشند ولی اغلب این پردازش ها در محیط های خارج از محیط بانک داده انجام می گیرند. گرچه پردازش های کمی محتاج به دانش وسیعی در این حوزه است ولی اغلب، باستان شناسان در سال های اخیر اقبال خوبی به این رویکرد پیدا نموده و تحلیل های بسیار پیشرفته ای را حتی بدون کمک از سایر متخصصان مربوط انجام می دهند. آن چیزی که در تحقیقات باستان شناسی و اصولا در تحقیقات اکثر رشته های علوم انسانی و اجتماعی، مسیر تحفیقات را در رابطه با استفاده از رایانه کند و گاهی گنگ می نماید تحلیل و آنالیز داده های کیفی است. حتما همه می دانند که اکثر اطلاعاتی که باستان شناسان جمع آوری میکنند از نوع داده های کیفی است. داده های کیفی بر خلاف داده های کمی که در ذات خود قابل اندازه گیری اند، با عدد و رقم نشان داده نمی شوند مثلا نمی توان مانند شیوه های کمی، کیفیت و حالت های پدیده ها را مورد ارزیابی و قیاس قرار داد. زیرا که بسیاری از این حالت ها یا اصلا وجود ندارند و یا قابل اندازه گیری نیستند. گاهی ما جداولی از داده ها را در اختیار داریم که ارزش آن داده ها با اعداد و یا مقادیر عددی تعیین نشده اند بلکه هر کدام با صفاتی که ممکن است از یک کلمه تا چند جمله را شامل شوند، نشان داده شده اند. در این حال، اگر تصور کنیم که جدول ما دارای 100 ارزش باشد ما به تعداد کثیری از صفات که هر کدام از آنها نیز با واژ ها و جملاتی تعریف شده اند، روبرو خواهیم بود. رویکرد سنتی در سازمان دهی و تحلیل این نوع داده ها، اغلب بر رویکرد های قیاسی و استقرائی استوار است. این نوع روش های فلسفی در تحلیل ارزش های کیفی مسیری مشخصی دارند ولی زمانی که تعداد ارزش ها، از آن مقداری که ذهن انسان می تواند آن ها را مورد سنجش قرار دهد بیشتر می شوند بطور عملی، در مسیر قیاس و استنتاج اشکالاتی بروز می نماید. مثلا تصور کنید که کسی تعداد 100 ظرف سفالین باستان شناختی که هرکدام دارای 10 صفات منحصر بفرد می باشد. هر کدام از آن صفات بصورت نوشتاری در جداول مربوط به آن ظرف مخصوص نوشته شده است. علاوه بر آن هر ظرف ویژگی های دیگری نیز مانند محل کشف آنها، قدمتشان، نقش کاربردی آنها و سایر صفات متنوع دیگری را دارا می باشند.