کتاب روش شناسی

هدف از تألیف این کتاب طرح ساده و قابل فهم روش‌های نوین در جغرافیای سیاسی است. هنگامی‌که به دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری درس نظریه‌ها می‌دادم، متوجه شدم که آنها فهم روشنی از روش‌های فرا اثبات‌گرایی ندارند؛ کتاب ساده و قابل ‌فهمی نیز برای این منظور در اختیار نیست. مطالعه کتب انگلیسی برای افراد مبتدی بسیار مشکل‌اند و به دلیل مشکل فهم این زبان، نمی‌توان آنها را در دانشگاه تدریس کرد. این کتاب برای کسانی که خواهان غور جدی در حوزه روش‌شناسی باشند، به صورت منسجم و جامع تنظیم شده است و امیدوارم نقطه عزیمت سهل‌الوصول و مفیدی در اختیار نهد تا فهم منابع خارجی را آسان‌تر سازد. من حوزه روش‌شناسی را در دانشگاه تهران در فضایی آغاز کردم که تحت‌الشعاع نظرات پروفسور ناصر هادیان قرار داشت. دین من به او و درس‌ها و کلاس‌هایش باید از محتوای این کتاب مشهود باشد. همچنین بخش مهمی از محتوای کتاب وامدار رهنمودهای پروفسور آنتوین اسوارد در دانشگاه لاوال کانادا و شاگردی کلاس‌های درس دکتر حسین بشیریه و دکتر محمد رضوی در دانشگاه تهران است. یک خصوصیت قابل ذکر مکتب فکری ایشان تأکیدی بود که بر دقت نظر و بیان ساده و بی‌آرایش موضوعات داشتند. مطمئنم اگر آنها، نسخه‌ای از این کتاب را مطالعه کنند، به سیاق قبل آن را به من بازخواهند گرداند تا برخی از مطالب آن را بازنویسی کنم؛ احساس خوشایندی که با غرور آن را خواهم پذیرفت و منتظر این راهنمایی خواهم ماند. علاقه من به روش‌های فرا اثبات‌گرایی به قبل از ورودم به دانشکده جغرافیا برمی‌گردد، به‌طوری‌که رساله دکتری خود را با محوریت روش جامعه‌شناسی تاریخی نگاشتم و به هنگام دفاع، از سوی همه داوران حمله همه‌جانبه‌ای علیه پوزیتیویسم تلقی شد. خلأ توجه به این روش‌ها در دانشکده جغرافیا تلاشم را در این زمینه دوچندان کرد و در طی یک دهه گذشته سعی داشته‌ام تا تنها همین حوزه را به شکل متکامل‌تری آموزش دهم. جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک عرصه مناسبی برای کاربرد روش‌های فرا اثبات‌گرایی است اما عدم طرح آنها در طی این سال‌ها، دانشجویان آن را در این حوزه مبتدی و گاهی نسبت به آنها کاملا ناآشنا ساخته است. طرح روش‌های فرا اثبات‌گرایی به معنای انکار روش‌های پوزیتیویسم نیست، چرا که در این صورت باز یکتا انگاری روشی بر عرصه علم حاکم می‌شود و بسیاری از واقعیت‌های علمی در فرایند انحراف روش‌شناختی کشف نخواهند شد. روش‌های فرا اثبات‌گرا مدعی شناخت بهتر واقعیت‌های علمی در حوزه‌هایی هستند که پوزیتیویسم به دلیل محدودیت‌هایش قادر به شناخت آنها نیست. هدف این کتاب معرفی روش‌های فرا اثبات‌گرایی و چگونگی کاربرد آنها در جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک است. با اینکه سال‌های زیادی از آغازین روزهای شروع مطالعاتم در این حوزه می‌گذرد، اما مطالب کتاب را خالی از نقص و ضعف نمی‌بینم. نقد و به چالش کشیدن مطالب آن، هم به من و هم به استفاده‌کنندگان آن در چاپ‌های بعدی کمک خواهد کرد. در پایان لازم می‌دانم از زحمات دو نفر از دانشجویانم که در ویراستاری و بازخوانی دوباره متن مرا یاری رساندند تشکر نمایم. آقای حامد رحمانی دانشجوی دوره کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی که با دقت و حوصله متن کتاب را چندین بار مطالعه و آن را ویراستاری کردند و همچنین خانم زهرا انصاری فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی که زحمت بازخوانی متن را متقبل شدند.