کتاب از فره تا خیال

به موجب حکمت ایرانیان باستان، مشخصه اصلی و اساسی پادشاه یا فرمانروا برخورداری از موهبتی الاهی بود که آن را فره ایزدی می‌نامیدند. فره در تفکر ایران باستان کارکرد و جایگاهی هستی شناختی دارد. در متون دینی زرتشتی انسان‌های فره‌مند پایه و اساس عالم تلقی شده اند. بجز ایران باستان این تفکر را می‌توان در نظرات علمای اسماعیلیه یافت. در تعالیم اسماعیلیه مفاهیم متعددی که نشان از ویژگی و موهبت‌هایی اهدایی از سوی خداوند به این انسان دارد، به کار رفته است. یکی از این مفاهیم خیال است. بنا بر اندیشه سجستانی از علمای اسماعیلیه، پس از ابداع صادر اول که همان کن یا همان سابق یا عقل اول است عقل ثانی یا لوح یا تالی منبعث می‌گردد و بعد از این دو سه موجود روحانی به نام های «فتح و جد و خیال» وجود دارند که به ناطقان و امامان یاری می‌رسانند. به نظر می‌رسد که این برداشت از حکومت و دین در اسلام اسماعیلی قابل تطبیق با آیین زرتشتیان بوده و حتی چنین تلقی‌ای از نسبت حکومت و دین، برداشتی از همان نظریه شاهی ایران باستان باشد. کتاب حاضر به سیر تطور این اندیشه از ایران باستان تا اسماعیلیه و نحوه‌ی ورود آن به اسماعیلیه می‌پردازد.