کتاب آسیب‌شناسی ناسیونالیسم رومانتیک ایرانی

متن کتاب:

ناسیونالیسم به عنوان جنبش و ایدئولوژی، محصول عصر مدرنیسم در نیمۀ دوم قرن هجدهم در اروپا و آمریکا بود که در برساخت ملت‌ها و تکوین دولت ـ ملت‌های مدرن در جغرافیای سیاسی مشخص و مستقل، نیرویی مؤثر و قدرتمند بود. از ابتدای شروع فرایند ملت‌سازی بر بنیاد ناسیونالیسم در خصوص مفهوم ملت و عوامل شکل‌گیری آن دو برداشت ملت «قومی ـ فرهنگی» و ملت «سیاسی» وجود داشت. در روایت نخست، مفهوم ملت بر عوامل عینی از قبیل قومیت، زبان، دین و تاریخ استوار و با ازلی، ارگانیک و طبیعی‌انگاشتن مقولۀ ملت، پیوستن به آن امری ذاتی و غیرارادی تلقی می‌گردد. این مفهوم از ملت که در گفتمان ناسیونالیسم رومانتیک آلمانی و تفکرات نظریه‌پردازان آن ـ هردر و فیخته ـ تجلی یافت، در فرایند ملت‌سازی، تحت تأثیر ایدئولوژی نازیسم که بر بستری از نظریات نژادگرایانه و دیگرستیزی استوار بود، با افزودن مؤلفۀ نژاد و خون به مفهوم و روایت خود از ملت، خصلتی راسیستی، غیردمکراتیک، طردکننده و خشونت‌ورز و اقتدارگرا به خود گرفت. اما در برداشت دوم که بر مفهوم سیاسی از ملت استوار است، مؤلفۀ شکل‌گیری ملت و مفهوم آن بر حقوق شهروندی و تابعیت شهروندان از دولت ملی و برخاسته از ارادۀ آزاد آنان است. در این روایت از مفهوم ملت، رابطۀ سیاسی شهروندان نه بر اساس مؤلفه‌های قومی، زبانی یا دینی بلکه بر اساس حقوق سیاسی در قالب قرارداد اجتماعی همراه با حقوق و تکلیف یکسان جهت شهروندان تعیین می‌گردد.