کتاب تاریخ مذکر

براهنی تاریخ مذکر را با طرح این ایده آغاز کرده است که ایرانیان در دورانی که این کتاب نوشته شده است، یعنی اواخر دهه 40 شمسی، در دوران «تشتت فرهنگی» زندگی می کرده اند. براهنی برای تعریف آنچه تشتت فرهنگی نامیده است، چنان که خود در بخش اول کتاب عنوان کرده است «نخست به گذشته» و «عواملی در گذشته که هسته های تشتت فرهنگی را پروراندند» نقب زده است و کار را با مقایسه گذشته ایران و گذشته یونان آغاز کرده، چراکه معتقد است فرهنگ یونان «لااقل از نظر آن آغازهای سرشار و اصیل، بی شباهت به فرهنگ ما نیست». او فرهنگ عینی را که یونان به تدریج به سمت آن میل کرد با فرهنگ ذهنی که در ادبیات عرفانی ما به اوج رسید، مقایسه کرده است.

بخش دوم کتاب با طرح ایده «تاریخ مذکر» آغاز می شود و براهنی در سرآغاز این بخش می نویسد: «تاریخ ما، به شهادت خودش، در طول قرون، به ویژه پیش از مشروطیت، تاریخی مذکر بوده است؛ یعنی تاریخی بوده است که همیشه مرد، ماجراهای مردانه، زور و ستم ها و عدل و عطوفت های مردانه، نیکی ها و بدی ها، محبت ها و پلشتی های مردانه، بر آن حاکم بوده اند». براهنی آن گاه با مروری بر تاریخ و ادبیات گذشته ایران، جای خالی زن را در این تاریخ و ادبیات نشان می دهد. این ایده در بخش های بعدی بسط پیدا می کند و به بررسی گسترده تر ساخت های حاکم بر فرهنگ کهن ما پیوند می خورد و آن گاه به دوران مشروطیت و آسیب شناسی آن می رسد و بعد، اینها همه به زمانه ای وصل می شوند که تاریخ مذکر در آن نوشته می شود و اینجاست که پای مسئله شرق و غرب و خطر ازدست رفتن هویت شرقی و مسئله استعمار و غرب زدگی نیز در کتاب به میان می آید. براهنی در اواخر بخش دهم کتاب می نویسد: «ذهنیت کنونی ما، ذهنیتی است غرب زده، بیشتر به دلیل ماشین و نیز البته به دلیل اینکه ما از نظر تأسیسات اداری، و اجتماعی نیز غرب زده شده ایم و حتی همین غرب زدگی در تمام شئون اجتماعی ما رخنه کرده است».

نیمه دوم کتاب، با عنوان «فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم»، از 27 مقاله تشکیل شده است که عنوان های برخی از آنها عبارتند از: «دانشکده ادبیات در برابر نوجویی»، «فلسفه بی ارتباط به زندگی»، «نقاشی ایران، طفیلی غرب»، «شناسایی فرهنگ و ادبیات امروز»، «سه یادداشت پیرامون ادبیات و هنر» و «صادق هدایت و دکتر فردید». این مقالات، چنان که براهنی در مقدمه ای که در اسفند 1362، یعنی بعد از انقلاب، بر یکی از چاپ های این کتاب نوشته و در چاپ تازه نیز همین مقدمه آمده، مقالاتی هستند که براهنی آنها را حول و حوش نگارش و انتشار تاریخ مذکر نوشته و چاپ کرده بوده است.