کتاب تجزیه و تحلیل پیشرفته محیط راهبردی

کمبود منابع علمی در حوزهٔ محیط‌شناسی کسب‌وکارها موجب شد تا در سال ۱۳۹۲ کتابی با عنوان مبانی دانش محیط‌شناسی تألیف و منتشر شود. این کتاب در کنار سایر کتاب‌های دانش محیط‌شناسی، که غالبا از دیدگاهی اقتصادی به فنون و ابزار محیط نگریسته‌اند، نقطهٔ آغازی در مسیر توسعهٔ دانش محیط‌شناسی بوده است. کتاب حاضر نقطهٔ عطف این تلاش‌هاست؛ چراکه با دیدگاهی راهبردی موضوع محیط‌شناسی را بررسی می‌کند. ایدهٔ کتاب تجزیه‌وتحلیل پیشرفتهٔ محیط راهبردی حاصل بیست سال تدریس اینجانب در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشکده‌های کارآفرینی و مدیریت راهبردی از حدود نیمهٔ دوم دههٔ هفتاد تاکنون است. در این کتاب سعی شده است رویکرد فعالانه‌ای در مواجه با محیط به تصمیم‌گیرندگان، مدیران، کارآفرینان و تحلیل‌گران معرفی شود؛ زیرا در محیط‌های پرتلاطم و بی‌نظم امروز نمی‌توان با نگاهی منفعلانه به بقا و توسعه امیدوار بود. همچنان که محیط‌ها پویا، پیچیده، چندبعدی و چندلایه‌ای می‌شوند و نظم و بی‌نظمی و پیچیدگی و آشوبناکی روزبه‌روز ابعاد جدیدی می‌یابند لازم است به‌تناسب آن دانش، فهم، درک و مبانی جدیدی برای تنظیم رابطه سیستم و محیط توسعه یابد. تلاش در مسیر تحقق این مهم است که به‌عنوان رسالت تألیف این کتاب در نظر گرفته شده است. پیچیدگی، وسعت و سرعت تغییرات در محیط راهبردی امروز توانمندی دستیابی به شناختی بصیرت‌بخش را برای خنثی‌سازی تهدیدها و بهره‌برداری از فرصت‌ها می‌طلبد. این توانمندی با به‌چالش‌کشیدن مفروضات کهنه و تشویق رویکردهای جدید امکان‌پذیر خواهد بود؛ زیرا دانش محیط‌شناسی راهبردی در جست‌وجوی نوآوری و نوگرایی برای بهبود روش‌ها و ابزارهای لازم برای دستیابی به پیش‌آگاهی، پیش‌بینی، هوشمندی و هوشیاری به‌موقع از مسائل و چالش‌های بالقوهٔ محیطی است تا مدیران و سازمان‌ها بتوانند هشدارهای زودهنگام را با هدف ایجاد بهترین فرصت برای کنش اثربخش و موفق در اختیار داشته باشند. امروزه استفاده از رویکردهای تحلیلی، الگوریتمی و نیوتنی متداول برای شناخت محیط‌هایی با ویژگی‌هایی نظیر پیچیدگی و بی‌نظمی تناسب ندارند؛ ازاین‌رو لازم است از روش‌های خطی و تجزیه‌کردن کل به اجزا و رویکرد تقلیل‌گرایی فاصله گرفته شود و با استفاده از روش‌های نوین و جدید از ریسک‌های نامشخص و تهدیدهای نوظهور اجتناب کرد. خاستگاه و منشأ چالش‌های جهان امروز محورهایی مانند عدم‌تقارن، آسیب‌پذیری‌های زیاد، نسبت پایین علائم به نویزها و نبود علائمی است که بتوان از آنها برای رصد روندها استفاده کرد. برای شناخت سیستم در شرایط و اقتضائات جدید و نوظهور محیط جهانی، که به‌طور مداوم درحال‌تغییر و تحول است و در آن ناشناخته‌های بسیاری وجود دارد، سیستم‌ها باید در تشخیص عوامل محیطی اقدام زودهنگام داشته باشند. ازآنجایی‌که منشأ پیدایش چالش‌های پویای محیط‌های پیچیده صرفا از دولت ملت‌ها ناشی نمی‌شوند و فقط به تهدیدهای نظامی، دفاعی و امنیتی محدود نیستند و این چالش‌ها قرابت کمتری با دنیای جنگ سرد و دهه‌های پیشین دارند. جهان امروز جهان تهدیدها و چالش‌های پیچیده و نوظهور در نظر گرفته می‌شود، زیرا چالش‌های نوین ویژگی‌های بلندمدت، چندجبهه‌ای، چندبعدی، پیچیده و متنوع دارند. از این منظر است که دانش محیط‌شناسی راهبردی با محیط عدم‌اطمینان بالا، پیچیده‌تر، غیرقابل‌پیش‌بینی و چندلایه‌ای و شبکه‌ای مواجه است. تحولات فناوری و به‌ویژه پیشرفت‌های شگرف در فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌نحو چشم‌گیر و روزافزونی روابط بین‌المللی و ارتباطات بین دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی، بنگاه‌های چندملیتی، جامعهٔ مدنی و افراد را پویا و پیچیده کرده است. این فرایند موجب وابستگی متقابل بیشتر افراد، ملت‌ها، بازارها و جوامع شده است و سرعت، نرخ تغییرات، دگرگونی و بی‌نظمی آن ناپایدارتر نسبت به هر زمانی از گذشته شده است. این کتاب با عنوان تجزیه‌وتحلیل پیشرفتهٔ محیط راهبردی با درنظرگرفتن سه محور اصلی عدم‌قطعیت، پیچیدگی و هوشمندی در شش فصل به شرح زیر تألیف شده است: تمرکز فصل اول بر مبانی محیط‌شناسی راهبردی با نگاه کلان است که این نگاه پیوندی بین گذشته، حال و آینده برقرار می‌کند. سیر تحول محیط‌شناسی راهبردی در این فصل موردتوجه قرار گرفته