کتاب نه منظر

نه منظر یکی از روایت های تعلیمی کمترشناخته شده و تنها نظیرۀ منثور هفت پیکر نظامی در ادب فارسی است که احتمالا در سدۀ نهم هجری تألیف شده و تا امروز متن روایت آن به صورت انتقادی تصحیح و منتشر نشده. موضوع داستان گزارش احوال شاهزاده ای به نام شیرزاد است که حق موروثی سلطنت او با مرگ پدر و قتل مادرش توسط فرخ زاد، وزیر دربار، غصب می شود. پس از مدتی سرگردانی شیرزاد به زادگاه پدری اش بازمی گردد و دل باختۀ گلشاد، شاهدخت فرخ زاد، می شود و بعد از مدتی جدال با فرخ زاد بر او فایق می آید و به تخت سلطنت تکیه می زند و به خون خواهی مادرش عزم مجازات فرخ زاد می کند. گلشاد، که علم پیشگویی می داند، درمی یابد اگر نه شب بتواند شیرزاد را از این کار باز دارد، دیگر فرّخ زاد مجازات نمی شود. پس نه شب در نه منظر (استراحت گاه)، با نقل نه داستان دربارۀ زیرکی و چاره گری زنان، ستایش شیرزاد را برمی انگیزد و او را به عفو پدرش متقاعد می سازد. مدتی بعد داستان با غیبت ناگهانی شیرزاد و جان سپردن رازگونۀ گلشاد به پایان می رسد. نه منظر از نظر نوآوری و تنوع بن مایه های داستانی در میان اقران خود اثری متوّط اما بدیع ارزیابی می شود که در دوره ای با اقبال عموم روبه رو بوده است. گفتنی است راوی با آن که تحت تأثیر شاهنامه بوده و بن مایه های شگفت انگیز و غنایی را مکررا وام گرفته، پا از دایرۀ موضوع تعلیمی غالب در اثر و نوع ادبی آن بیرون ننهاده و داستان را به مقتضای حال و مقام نقل کرده.