کتاب گرشاسپ

گرشاسپ سامان، قهرمان ترسالی، و ممتازترین پهلوان خشکی‌ستیز فرهنگ هند و ایرانی است. شخصیتی که شمار سالیان روایتش از کهن‌ترین منابع اساطیر ایران (ریگ‌ودای هندی و اوستای قدیم) تا دومین منظومه حماسی پس از شاهنامه فردوسی گرشاسپ‏نامه اسدی طوسی و حماسه‌های عامیانه نزدیک به معاصر (طومارهای نقالی)، فزون‌تر از سه‌هزار و پانصد سال است:

درازنایی از تاریخ برای یک روایت که شاید در جهان یگانه باشد. بنا به قول نویسنده گمنام تاریخ سیستان، و تصریح بلعمی، منبع اسدی در سرودن گرشاسپ‌‏نامه، بخشی از «شاهنامه بزرگ» ابوالموید بلخی در قرن چهارم عصر اوج تالیف شاهنامه‌های منثور بر پایه خدای‌نامه‌ها، در نهضت ایران‌گرایی سامانیان بوده، موسوم به کتاب گرشاسپ بوده‌است.

کتاب گرشاسپ از میان رفته، اما نامش را برای متن حاضر که نامی نداشته، به عاریت گرفته‌ایم.  چون تا امروز، تنها اثر حماسی مستقلی است که درباره گرشاسپ به دست آمده‌است. متن حاضر از جنس طومارهای نقالی و ویژه پهلوانی‌های گرشاسپ و بخش‌هایی از زندگی فرزندانش، نریمان و سام است.

نسخه این روایت اگر چه قاجاری و متعلق به 1325 هجری قمری است، به تصریح کاتب آن، مرشدقلی (از حماسه‌خوانان مکتب نقالی طهران) بر پایه یک متن صفوی، موسوم به طومار شاه‌طهماسبی، تحریر 1012 ه.ق. نگاشته شده است؛ یعنی منبع آن از کهن‌ترین طومارهای شناخته شده فارسی نیز قدیم‌تر است. مقدمه کتاب حاضر، سیر اسطوره گرشاسپ، از عصر باستان تا دوران میانه و نو را بررسی کرده است. طومار نیز زبانی ساده و گیرا دارد که در عین نزدیکی به زبان مردم، از تصاویر و توصیف‌های دلنشین تهی نیست و شیرینی خواندن روایت یگانه‌ترین پهلوان اژدهاکش عصر باستان را بدل به تجربه‌ای دلپذیر می‌کند.