کتاب داروین در عهد قاجار

این کتاب دربردارندۀ سه رسالۀ فارسی قاجاری دربارۀ نظریۀ تکامل داروین است. اولین رساله از محمدعلی سنقری حائری (1293-1378ق) با نام مرآت العقل است که تا شوال 1330ق نوشته شده است. گمان می‌رود این کتاب قدیمی‌ترین رسالۀ فارسی باشد که عالمی شیعی در ایران نوشته و در آن نام داروین و اصول چهارگانۀ نظریه‌اش ذکر شده است. سنقری نقدی کلامی به اندیشه‌های داروین دارد و با نقل از کتاب‌های اسدآبادی و حسین جسر می‌کوشد افکار مادّی را از منظری عقلی نقد کند.

تنقید مقالۀ دارونیست‌ها اثر سیداسدالله خارقانی (درگذشتۀ 1315ش) که در 1338ق/1299ش در تهران چاپ سربی حروفی شده دومین رساله در این کتاب است. این رسالۀ نسبتاً مختصر رویکردی جدلی دارد و بیشتر به نظریۀ داروین دربارۀ انسان‌ها می‌پردازد.

داروین و حکماء مشرق زمین، یا سردارنامه، به قلم میرزاعنایت‌الله دستغیب شیرازی، متخلص به روحی، (درگذشتۀ 1307ش)، سومین رسالۀ این کتاب است که در شیراز، به سال 1342ق، چاپ سنگی شده است. از مدعیات نویسندۀ آن است که نظریۀ داروین را می‌توان در کتاب‌های رازی، حکمای مسلمان، ازجمله ملای رومی، ملاصدرا، ابوعلی مسکویۀ رازی، ملاهادی سبزواری و دیگران، بازجست؛ و این یعنی داروین مطلب تازه‌ای به جهان علم عرضه نکرده است.