کتاب یهودیان در جهان اسلام

یهودیان در جهان اسلام از مهم‌ترین آثار برنارد لوئیس، از مستشرقان نامدار یهودی، است که به وضعیت یهودیان و جماعات یهودی در سرزمین‌های اسلامی از جمله ایران می‌پردازد. لوئیس بر این باور است که مطالعۀ تاریخ یهود در قرون میانه و جدید بیانگر این است که یهودیانِ دیاسپورا فقط زیر لوای این یا آن خَلَف دینی خود – مسیحیت و اسلام – توانسته‌اند به حیات خویش ادامه دهند. از دید او، کل ماجرای تاریخ یهودیت، در فاصلۀ زمانی بین ویرانی مراکز یهودی عهد باستان و تأسیس دولت جدید یهودی، یا در سرزمین‌های اسلامی رخ داده است یا در سرزمین‌های مسیحی‌نشین.

لوئیس در این کتاب ابتدا به موضوع «ذمّه»، به‌عنوان مقوله‌ای که در شرع و اصول عقاید اسلامی تثبیت شده است، می‌پردازد. آنگاه اصطلاح «سنت یهودی-اسلامی» را مطرح می‌کند که مراد از آن، تمدن دینی و فرهنگی یهودی مشترک میان یهودیت و اسلام است. سپس به بحث دربارۀ پس‌زمینۀ ژئوپلیتیک حیات یهودیان، از آسیای مرکزی تا مراکش، می‌پردازد. توجه اصلی او معطوف به امپراتوری عثمانی است. لوئیس در انتها به توصیف آنچه «پایان سنت» می‌خواند می‌پردازد. سرگذشت یهودیان در سدۀ سیزدهم/نوزدهم در ایران، مراکش یا امپراتوری عثمانی تأسف‌برانگیز است. در این دوره، تهمت خون، اتهامی که از سامی‌ستیزی اروپای مسیحی به جهان اسلام راه یافت، رو به افزایش گذاشت، با آنکه مرتکبانش معمولاً نه مسلمانان که مسیحیان بودند.