کتاب آینه جانان

اکنون پرتوی بر چهرهٔ این شخصیت ناشناخته تابیده است و دیگر تا حدودی می‌دانیم که شمس‌الدین دیلمی در همان سالی به دنیا آمد که همشهری او، عین‌القضات همدانی بر سر دار رفت و تا اواخر قرن ششم قمری زیست و افزون بر تفحّص در کلام و فقه، پای در طریق تصوف گذاشت و بالغ بر سی اثر در تصوف و تفسیر و اخلاق و حدیث به رشتهٔ تحریر درآورد و اندیشه‌های بدیع و جسورانه‌ای در عالم عرفان مطرح کرد؛ و این تنها بخشی از آثار اوست که نسخه‌ای یا نامی از آنها به یادگار مانده است‌. اما در کمال شگفتی، با وجود این همه اثر و فکر تازه، تاریخ به او روی خوش نشان نداده و گویی عمداً کنار نهاده شده است.