کتاب شرق شناسی معماری ایران

کتاب شرق شناسی معماری ایران از غلامرضا جمال‌الدین، نویسنده و پژوهشگر حوزه معماری است. این کتاب همانگونه که از نامش پیداست به دنبال بررسی رابطه شرق‌شناسی به عنوان یک رشته علمی و معماری است.

یافتن نقطه‌ای آغازین برای سخن گفتن از شرق‌شناسی کار چندان راحتی نخواهد بود؛ به‌خصوص اگر قرار باشد این مبحث در نسبت با معماری و تاریخ معماری ایران باشد. چندبرخه‌ای بودن اصطلاح شرق‌شناسی و سیال بودن معناها و برداشت‌هایی که حول آن در طی سده‌های هجدهم تا بیستم در جریان بوده است و همچنین دامنه‌ی مکانی و پژوهشی این حرفه، تعریف صریح آن را در پیچ‌وخمی دشوار قرار می‌دهد. علی‌رغم این دشواری، پژوهش حاضر بر آن بوده است تا با بیان مقدماتی از هم‌گرایی بین شرق‌شناسی و تاریخ معماری ایران در طی سده‌های مذکور، بابی را برای آغاز پژوهش در حوزه‌ی «شرق‌شناسی معماری ایران» بگشاید.

بخشی از مقدمه کتاب شرق شناسی معماری ایران:

از چه زمان شرق و شرق‌شناسی به عنوان دانشی نوین در منظومه فکری غربیان ظهور کرد؟ به عبارت دیگر چگونه در عصر روشنگری دوگانه شرق اسلامی و غرب مسیحی پدیدار شد؟ اینها سوالاتی است که در همان ابتدا به ذهن تمام شرق‌شناسان کنونی خطور می‌کند و هر یک به دنبال پاسخی برای آنان است. سفرهای سیاحان و جهانگردان در ابتدای قرن شانزدهم میلادی به نواحی مختلف آسیا از جمله ایران صفوی و عثمانی طرح اولیه شرق شناسی را پدید آورد. در پایان قرن هفدهم در فرانسه کتابی با عنوان «کتابخانه شرقی» به چاپ رسید. شاید بتوان این کتاب را نخستین و بنیادی‌ترین اثر در حوزه شرق‌شناسی در عصر روشنگری دانست.

با شروعِ قرن هجدهم و طی عصر روشنگری، به واسطه همین سفرنامه‌ها و متون، کسی چون «منتسکیو » دانش خود را از جوامع شرقی به دست آورد و کتبی را برای قیاس حیات اجتماعی و سیاسی غرب و شرق به رشته تحریر درآورد. «نامه‌های ایرانی » وی که متأثر بود از متون جهانگردان عصر صفوی و متونی که به ترسیم سیمای ایران این برهه پرداخته بودند، یک نقطه‌ی آغازین و بنیادین در مطالعات شرق شناسی و ساخت و پرداخت مفهومی چون «استبداد شرقی » بود.