ابوریحان بیرونی

هیچ مبالغه نکرده ایم اگر ابوریحان را یکی از معدود دانشمندان جهان بشمریم که، با عدول از معیارهای فکری و عقیدتی حاکم بر روزگار خودشان، بنیادهای تازه ای برای دانش بشر پی افگنده و زمینه های تحول آن را فراهم کرده اند. تیزبینی و صراحت بیان نقادانه ی بیرونی چنان است که گویی با دانشمندی امروزی، در ردیف بزرگانی چون فروید و آینشتاین و راسل، سروکار داریم. او را می توانیم نخستین هندشناس و دین پژوه و مردم شناس جهان (به همان معنایی که امروز از این واژه ها اراده می کنیم) بدانیم؛ مردی مانند لئوناردو داوینچی که قرن ها از زمان خود پیش تر بود و به مسائلی می اندیشید که به خاطر کمتر کسی از مردمان زمان خودش یا حتا بسیاری از انسان های روزگاران بعد خطور می کرد. به گفته ی باباجان غفوروف، «بیرونی چنان از روزگار خود پیش تر بود که درخشان ترین اکتشاف های او را اغلب دانشمندان زمانش درک نمی کردند؛ نخستین کسی بود که به فرمولی ساده برای اندازه گیری محیط زمین دست یافت، و این را محتمل می دانست که زمین به دور خورشید بچرخد.»