کتاب تاریخ بخارا

تاریخ بخارا (نام دیگر: مزارات بخارا) مهمترین و قدیمترین تاریخ محلی بر جای مانده دربارهٔ بخارا به زبان فارسی است.

این کتاب را ابوبکر محمدبن جعفر نرشخی به عربی به نام نوح بن نصر سامانی نوشته و در ابتدای سده ۶ قمری «ابو نصر احمدبن محمد نصر القباوی» به خواهش برخی از دوستانش به پارسی ترجمه کرده است. در تاریخ ۵۷۴ قمری «محمدبن زفربن عمر» ترجمهٔ قباوی را تلخیص کرد و آن را به نام برهان الدین عبدالعزیزبن عمربن عبدالعزیز بن مازه از صدور آل مازه بخارا درآورد.

به سبب ترجمه و تلخیص و اضافاتی که در متن اصلی تاریخ بخارا راه یافته، اختلاف هایی از لحاظ تاریخ و محتوای حوادث در روایات مکرر کتاب دیده می شود. تاریخ بخارا از حیث محتوا بر اطلاعات منحصر به فرد از اوضاع پایتخت و تاریخ سامانیان، اهمیت ویژه دارد. این اثر همچین شامل اطلاعات گران بهایی است که از نظر زبان شناسی، سکه شناسی، باستان شناسی و تاریخی مورد استفاده محققان جدید قرار گرفته است.