کتاب دلاوران گمنام ایران

درباره کتاب دلاوران گمنام ایران:

پوتمکین صدر اعظم کاترین دوم برای حصول آن منظور می‌کوشید و بیشتر در ولایاتی که اکثر سکنه آنها مسیحی بودند اقدام می‌نمود و حتی خود را نامزد سلطنت در آن ولایات بعد از استقلال آنها کرد، اما ولایاتی که اکثر سکنه آنها مسلمان بودند تحت تأثیر تبلیغ پوتمکین قرار نگرفتند و در ولایات دیگر که مسلمین نسبت به مسیحیان در اقلیت بودند باز راضی نشدند که از ایران جدا شوند.

پوتمکین، صدر اعظم روسیه که در زمان جوانی‌اش معشوق کاترین دوم بود حتی آرم سلطنت خود را تعیین کرد، اما موفق نگردید که ولایات ایران را که در شمال رود ارس قرار گرفته بود به ظاهر مستقل کند و در عمل تحت سلطۀ کاترین دوم قرار بدهد. بعد از مرگ کاترین دوم جانشین‌‌های او به جای اینکه در صدد برآیند ولایات ایران واقع در جنوب رود ارس را به‌عنوان استقلال از ایران جدا کنند، بهتر دانستند که به آن ولایات تجاوز نمایند و با نیروی نظامی آن مناطق را اشغال کنند. چند بار حکام محلی ایران دستاویز به‌دست تزار‌‌های روسیه دادند که به ولایات ایران واقع در شمال رود ارس حمله نمایند و چند بار هم امپراتوران عثمانی این بهانه را به ‌دست تزارها دادند و در آن موارد امپراتوران عثمانی با آزادی مذهبی مسیحیانی که در ارمنستان عثمانی می‌زیستند مخالفت می‌کردند، اما سلاطین ایران در تمام ادوار، آزادی مذهبی مسیحیانی را که در شمال رود ارس می‌زیستند به رسمیت می‌شناختند و برای مذهب آنها قائل به احترام بودند. رعایت آزادی مذهبی مسیحیان شمال رود ارس از طرف پادشاهان ایران دو علت داشت: اول اینکه پادشاهان ایران می‌دانستند اگر بخواهند مسیحیان شمال رود ارس را چه در گرجستان چه در ارمنستان چه در ولایات دیگر در قلمرو سلطنت خود نگاه دارند باید به مذهب آنها احترام بگذارند و در هر موقع که ولایات مسیحی‌نشین شمال رود ارس تحت اشغال حکومتی در می‌آمد که مردم را از لحاظ مذهبی در فشار می‌گذاشتند، مسیحیان جلای وطن می‌کردند و به کشورهایی می‌رفتند که در آنجا مذهب مسیحی آزاد بود و بعد از اینکه امپراتوران عثمانی قسمتی از ارمنستان را اشغال کردند و از لحاظ مذهبی بر آنها سخت گرفتند هر مسیحی که توانست جلای وطن کرد و از آنجا رفت و عده‌ای کثیر از مسیحیانی که در ارمنستان می‌زیستند به ونیز رفتند و ساکن جمهوری مزبور شدند و تبعیت ونیز را پذیرفتند و فرزندان آنها بودند که در دوران سلطنت پادشاهان آق قویونلو در آذربایجان و آنگاه در دوران سلطنت پادشاهان صفوی در ایران باب تجارت را بین جمهوری ونیز و ایران گشودند و طوری بازرگانی دو کشور توسعه یافت که دوکا (پول ونیز) در تمام شهر‌‌های ایران رایج بود و صنعتگران اولیۀ اروپایی که در دوران سلاطین آق قوینلو از جمهوری ونیز به ایران آمدند فرزند ارمنی‌هایی بودند که در قدیم به ونیز مهاجرت کردند.