رساله خلق‏ اعمال

رساله ی “خلق الاعمال” علاوه بر این، با عنوان “جبر و تفویض” و “القدر فی الافعال” نیز خوانده شده است. ملاصدرا در این رساله نخست اقوال مختلف در خصوص مساله ی قدر و افعال را ذکر می کند که شامل چهار نظریه رایج در بین علما است. در واقع سه مرحله، در تبیین دو نظریه ای است که بیش ترین نقادی از سوی صدرا بر آن ها وارد شده است: 1- اصل نظریه ، 2- ادعای طرفداران هر نظریه بر فایده ی آن، 3- لازمه ی تشنیع نظریه که قایلان از آن غافلند، نظر گروه اول آن است که بندگان با ایجاد خداوند و با قدرت خویش مستقل و مستبدند. نظر گروه دوم این است که تنها فاعل موثر خداوند می باشد. گروه سوم به حد وسط بین جبر و اختیار قایل و معتقدند خداوند بر همه چیز قادر است اما ایشان در قبول وجود متفاوت اند. نظریه ی چهارم از آن راسخان در علم است، بر طبق این نظر حقیقت واحد الهی حد جامع همه ی حقیقت ها است. نور این حقیقت در همه ی موجودات سریان دارد. ملاصدرا در ادامه با بیانی شیوا نظر خویش را تبیین کرده و برترین رتبه و اهمیت را در باب مساله ی افعال الهی به آن می دهد. او وجه صحیح بیان معروف “لاجبر و لاتفویض” را شرح می دهد. طبق این بیان شخص مختار است از آن حیث که مجبور است و مجبور است از آن حیث که مختار است. یعنی اختیارش به عینه همان اجبارش است. صدرا برای روشنی بیان، مثالی ویژه همانند کیفیت فعل حق تعالی معرفی و در پایان به فیض و الهام الهی اشاره می کند که از طریق آن حقیقت مساله بر او روشن شده است. در کتاب حاضر، ترجمه ی رساله ی “خلق اعمال” اثر صدرالمتالهین شیرازی (ملاصدرا) به چاپ رسیده است.