کتاب جمهوری

فلسفۀ ختم نبوت جایگزینی عقل – ضمن حفظ روح الهام – با وحی و دستورات آن نیست، بلکه چرایی خاتميت نشستن وحی بر کرسی تعقل است. ازاین‌رو، وحی از حالت برنامه به قانون در عرفیّات تغییر وضعیت می‌دهد و عقل محور تصمیم‌گیری در آن امور می‌شود.

براساس نظریۀ نظارت، علم لدنی و عصمت دو شرط اصلی ولایت معصومین در حکومت‌اند که فقیه را یارای رسیدن به این دو مقام نیست. بنابراین، ولایت فقیه برخلاف ولایت معصومین که از نوع حکم است، از نوع عقد خواهد بود. نتیجه آنکه عملکرد فقیه در امر حکومت زیر ذره‌بین نظارت قرار دارد، ولایتش می‌تواند زمانمند باشد و او باید طبق قانون اساسی عمل‌ کند. این‌ها شروط ضمن عقدی هستند که فقیه ملزم به حرکت در چارچوب آن‌هاست.

آنچه مانع رخ‌نمایی استبداد در حکومت معصومین می‌شود، عصمت ایشان است و در عصر غیبت، تکثر قدرت و نظارت مردمی است که مجالی برای ظهور و بروز استبداد نمی‌گذارد.

مشروعیت حکومت از ناحیۀ فقیه نیست، بلکه از ناحیۀ عمل حکومت است و نظارت فقیه جنبۀ غایی دارد نه تأسیسی.