جنایت و مکافات

معرفی و بررسی کتاب جنایت و مکافات

رمان «جنایت و مکافات» محبوب‌ترین و مشهورترین اثر داستایوفسکی است. جایگاه این کتاب به عنوان یکی از بزرگترین رمان‌‌هایی که تا کنون نوشته شده است، سال‌‌ها بی‌‌رقیب باقی مانده است. این رمان یک اثر عمیقاً معنادار با داستانی هیجان انگیز است و با سبکی ساده اما واقع گرایانه نوشته شده است.

یک داستان عالی

اگرچه در صحنه‌‌ی نبرد ایدئولوژیکی که داستایوفسکی طراحی کرده است، برنده از قبل مشخص بود اما «جنایت و مکافات» همچنان به عنوان یک رمان مهیج و همراه با تعلیق‌‌های فراوان است. این گواهی بر نبوغ داستایوفسکی است که علیرغم اینکه می‌دانیم چه کسی این قتل را انجام داده و انگیزه‌های پشت آن چیست، اما چالش‌‌های این داستان هنوز آنقدر زیاد است که خواننده را علاقه مند نگه می‌‌دارد. ما وارد دنیای ذهنی یک قاتل می‌شویم و ترس‌های او را احساس می‌کنیم، با هر روزنه‌‌‌‌ی امید او هیجان‌زده می‌شویم، حتی وقتی که پلیس عرصه را بر او تنگ‌‌تر می‌‌کند.

اگرچه داستایوفسکی قصد داشت تأثیرات خطرناک ایدئولوژی‌های رادیکال مانند نیهیلیسم را بر جامعه روسیه نشان دهد، اما طرف متخاصم را با استدلال‌های مضحک آشکارا مجهز نمی‌کند و از فرد بد داستان کاریکاتور نمی‌سازد. استدلال مفید راسکولنیکف که خواستار کشتن افراد شرور در جهت منافع اجتماعی گسترده‌تر است، به خوبی توجیه شده است و ظاهرا قابل قبول به نظر می‌رسد. راسکولنیکف کاملاً بد‌‌ذات نیست و علیرغم همه ایراداتش، ویژگی های مطلوبی نیز دارد که باعث می‌‌شود بتوان به راحتی با او همدردی کرد. حتی شرورترین شخصیت منفی، سویدریگایلوف در پایان کتاب تا حدودی خود را با اعمال خوبش، درست قبل از اینکه خودش را بکشد، نجات می دهد. داستایوفسکی به طرق مختلف با این عقاید مخالفت می کند.

وقتی سونیا دلیل می‌‌آورد که نمی‌تواند با انتخاب اینکه چه کسی سزاوار زندگی کردن یا مردن است، جای خدا را بگیرد، افکار داستایوفسکی را تکرار می‌کند. این افکار همچنین از طریق رویای نهایی راسکولنیکف آشکار شد که مشکل اصلی در منطق فایده‌گرایانه برای توجیه قتل آلیونا، اجتناب‌ناپذیر بودن از هرج و مرج در زمانی است که همه تصمیم می گیرند نقش خدا را در زندگی دیگران بازی کنند.

یک سبک عمیق، واقع بینانه و روشنگر

داستایوفسکی این موهبت ویژه را دارد که بتواند خواننده را به دنیایی که خلق می کند منتقل کند. «جنایت و مکافات» می‌تواند برای خوانندگان بسیار ملموس به نظر برسد، چرا که داستایوفسکی می‌تواند شرایط و موقعیت انسان را با دقت بسیار زیادی بیان کند.

وقتی او بوی بد فقر در خیابان‌‌ها را توصیف می کند، احساس می‌‌شود که ما هم آن را درک می کنیم، گویی که با او در بازار قدم می‌‌زنیم. توصیفات اتاق راسکولنیکف در ابتدای کتاب، زمینه‌‌ی ساخت ماهرانه‌‌ی دنیا را فراهم می کند که شرایط و طیف احساسات راسکولنیکف را با دقت نشان می‌‌دهد.

علاوه بر توصیف محیط، داستایوفسکی می‌‌تواند از دانش قابل توجه خود در زمینه‌‌ی روانشناسی انسان بهره ببرد تا شخصیت‌‌های خود را تا حد امکان واقعی نشان دهد. از طریق رویاهای او، خوانندگان می توانند درگیری را که در درون راسکولنیکف موج می‌‌زند را درک کنند، زیرا وجدان او علیه جنبه‌‌ی منطقی او خشمگین می‌‌شود. رویاهای او، رفتارها و بیماری‌‌های او به ما کمک می کند تا ساختار شخصیت‌‌ها را درک کنیم. بنابراین حتی قبل از اینکه راسکولنیکف علناً به ضعف خود اعتراف کند، خواننده می‌تواند استنباط کند که او طبق نظریه خودش «ابر مرد» نبوده است. وجدان او به اندازه کافی رام نشده است که به شدت معیارهای اخلاقی خود را تغییر دهد. نادرست بودن قتل در روان راسکولنیکوف نقش می بندد و تا زمانی که به اشتباه خود اعتراف کند او را تحت تعقیب قرار می‌‌دهد.

شخصیت‌‌های قوی

“جنایت و مکافات” مملو از شخصیت‌‌های قوی است. راسکولنیکف شخصیت پیچیده‌ای است که بین دلسوز بودن و وفادار بودن به گرایش‌های ایدئولوژیک خود در جهت سودمندی و تصور متکبرانه از طبقه «ابرمرد» که شامل او می‌شود اما شامل دیگران نمی‌‌شود، مبارزه می‌کند. غرور،تکبر، هسته‌‌ی انسانیت، آسیب پذیری و احساس عمیق شکست راسکولنیکوف در برآورده نکردن انتظارات کسانی که دوستشان دارد، به تدریج در گفت و گوها و روایات خاص به ما نشان داده می‌‌شود، نه اینکه در موقعیت‌‌های ساختگی به ما خورانده شود.

پورفیری به‌عنوان یک رئیس شکنجه‌گر به ما معرفی می‌شود که مهارت‌های کارآگاهی دارد که هدفش اعتراف گرفتن از طریق پرسش‌های به ظاهر بی‌خطر اما پر تله است. سپس درست زمانی که ما از بازی موش و گربه او خسته می‌‌شویم، او نقش شرلوک هلمز خود را رها می‌‌کند و نقش پدرانه ای را بر عهده می گیرد و اکنون به عنوان عامل پیشرفت روسیه و وظیفه نجات افراد با استعدادی مانند راسکولنیکوف که به بیراهه رفته‌‌اند را بر عهده می‌‌گیرد.

شخصیت‌های رمان «جنایت و مکافات» همگی در خدمت راسکولنیکوف هستند که به یک طریق یا یا چند طریق تحت تأثیر قرار می‌گیرند. سونیا تجسمی از ویژگی‌های بهتر راسکولنیکف است، پیوند او با ارزش‌های سنتی روسی که به‌طور شهودی خود را نشان می‌دهد هنگامی که او زمانی برای فکر کردن و تسلیم کردن خود به چارچوب ارزشی نهیلیستی و سودگرایانه‌اش ندارد. در حالی که سونیا نمایانگر پتانسیل کامل او برای خوب بودن است، سویدریگایلوف نشان دهنده تحقق کامل رشد فکری رادیکال راسکولنیکوف است.

نقطه‌‌ی پایان نیهیلیسم برای او ایده سرکش برتری افراد خاصی بود که این افراد حق فراتر رفتن از اخلاق سنتی برای خیر بیشتر را به دست آورده بودند. در حالی که راسکولنیکف هنوز عذاب وجدان دارد، سویدریگایلوف چنین حد و مرزی ندارد و در راستای هدف یک جانبه‌‌ی خود یعنی دنبال کردن لذت‌های خود عمل می‌کند. بنابراین با مشاهده اقدامات سونیا و سویدریگایلوف، می‌توانیم ببینیم که اگر راسکولنیکف به درستی توسط هر یک از طرفین به دست آورده می‌شد، به کجا می‌رسید. اما بلاتکلیفی و کشمکش‌‌های ذهنی راسکولنیکف به شخصیتی منجر می‌شود که میان هر دو جهان ایستاده است و این موضوع بخش‌های زیادی از ماهیت کتاب را در برمیگیرد و راسکولنیکف تبدیل به یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌هایی می‌‌شود که در ادبیات خلق شده است.

«جنایت و مکافات» اغلب به دلیل پایان‌‌بندی‌‌اش مورد انتقاد قرار گرفته است، بسیاری از منتقدان معتقدند هیچ چیز جدیدی به پایان اضافه نمی‌‌کند. با این حال، پایان حداقل نشان دهنده‌‌ی توبه واقعی راسکولنیکف پس از رویای او در زندان در سیبری است. این در خدمت هدف داستایوفسکی یعنی شکست دادن برهان نیهیلیست‌ها است و نشان می‌دهد که چقدر احمقانه است.