کتاب مغولان در قفقاز

«مغولان در قفقاز، عصر قاآنان» گزارش ترجمه قسمتی از جلد سوم کتاب «تاریخ مغول» نوشته هنری هوارث دربردارنده وقایع‌نگاری تاریخ مغولان چنگیزخانی بر اساس منابع اصلی به شمار می‌آید و من آن قسمت از اثر هوارث را -که شرح تهاجم مغولان در دوره فرمانروایی قاآنان مغول است- به صورت آزاد و گزینشی ترجمه کرده‌ام. موضوع کتاب در قرون پنجم، ششم و هفتم می‌گذرد که دوره نظامی،خاقانی و دیگران است و قفقاز عرصه کشمکش‌های بسیار است، منطقه کوهستانی قفقاز -که میان دو دریای مازندران و دریای سیاه واقع شده- مرز شمال غرب فلات ایران با قلمرو کوچروان مهاجم از سمت شمال و دولت های ایرانی از سمت جنوب مدافع این مرز پرخطر بوده‌اند؛ اما مغولان در زمان چنگیز از سمت جنوب وارد قفقاز شدند و سپس دوره جانشینان او (قاآنان)، با ایجاد یک مرکزیت نظامی در دشت مغان به عنوان اقامتگاه زمستانی تصرف سراسری قفقاز را آغاز کردند.حمله مغولان از سمت خراسان از معدود مواردی است که قفقاز از سمت جنوب مورد هجوم قرار گرفت؛ در حالی که قبلا قفقاز اغلب از سمت دشت‌های روسیه مورد تهاجم قرار می‌گرفت. هرچند در کلیت قلمرو مغولان چنگیزخانی، قفقاز از نظر وسعت و ثروت اهمیت درجه اولی نداشت، اما در نگاه مسیحیت اروپایی اینجا مهم‌ترین قلمرو مسیحیان در آسیا به شمار می‌آمد. در نگاهی که از سمت ایران به آن وجود داشت، آن را به مانند تمامی سده‌های گذشته مهم‌ترین مرز دفاعی شمال ایرانشهر می‌دانستند؛ درحالی‌که مغولان روسیه در اینجا مرزی نمی‌دیدند. بدین ترتیب هیچ قسمتی از قلمرو مغولان به مانند قفقاز، محل به‌هم‌رسیدن نیروهای متعارض در سطحی جهانی نبود. اولین علائم تجزیه و جدال در قلمرو مغولان و کسب استقلال نیز از همین‌جا و توسط مسیحیان و در فرایندی آغاز شد که همچنان مرز را در شمال نشان می‌دادند.