کتاب خاطرات یک گیشا

نقد و بررسی کتاب خاطرات یک گشیا از آرتور گلدنچ

خاطرات یک گیشا زندگی یک دختر ژاپنی، چیو، است. او در سال 1920 در ژاپن بزرگ می‌شود. او در خانه‌ای «لرزان» زندگی می‌کند و زندگی خیلی ساده‌ای دارد. پس از مرگ مادرش، پدرش آنقدر پیر بود که نمی‌توانست هزینه مهمترین کالا یعنی دارو برای خود را پرداخت کند، پدر چیو دخترش را به «اوکیا» فروخت، در آنجا این دختر می‌آموخت تبدیل به یک گیشا شود. علاوه بر غیرمنصفانه بودن زندگی‌اش، سایوری باید با هاتسومومو مبارزه می‌کرد، گیشاء ارشدِ ظالمی که از روز اول از سایوری، و مالکان حریص اوکیا، مادر و عمه، متنفر بود. سایوری با یک گیشا ارشد «مامه‌ها» در نقش منتور مواجه شد و با کمک وی در مسیری امیدبخش قرار گرفت تا به موفق‌ترین گیشا در ژاپن تبدیل شود و خوشبختانه دل «کن ایوامورا»، رئیس مهمترین شرکت الکتریک ژاپن، را ربود.

به عنوان پیش‌مقدمه‌ای برای مرور این کتاب، دوست دارم زیبایی‌شناسی و اخلاق را پرورش دهم، اوایل امسال این موضوع را در کلاس بررسی کردم- اصولاً، آیا هنر و اخلاق باید به‌هم پیوسته باشند یا منفک. هواخواهان خودمختاری باور دارند باید منفک باشند، اخلاق‌گراهای زیبایی‌شناسی باور دارند باید به‌هم پیوسته باشند. من اخلاق‌گرای زیبایی‌شناس هستم و طرح مرکب موضوع درباره این کتاب برایم اهمیت دارد.

ضمن نوشتن خاطرات، گلدن با «مینکو ایواساکی» گیشای بازنشسته و مشهور مصاحبه کرد تا به اطلاعات پیشینه درباره زندگی و آداب گیشا بودن برسد. این موضوع به دو مشکل بزرگ منجر شد- اول، گلدن به ایواساکی قول داده بود نامی از وی برده نخواهد شد، اما در ادامه ناشر نام وی را به عنوان یک منبع در کتاب نوشت. چون گیشاها «پیمان نانوشته» سنتی سکوت درباره کار خود دارند، ایواساکی با واکنش‌های شدیدی، از جمله تهدید به مرگ، مواجه شد. دوم، آزادی گلدن در شرح کار گیشا خیلی کم بود، برای مثال، میزواج و «دانا». میزواج، برطبق نظر گلدن برگرفته از نسخه تاریخ ژاپن، سنت فروش بکارت کارآموز گیشا (مایکو) به بالاترین پیشنهاد است. در کتاب خاطرات، این سنت فروش سنتی مطلق تلقی شده است، در حالی که در واقع، ضمن به حراج گذاشتن بکارت مایکو، او هرگز مجبور به پذیرش این پیشنهادها نمی‌شد، و به ندرت هم اتفاق می‌افتاد. «دانا» مردی ثروتمند بود که در نقش حامی گیشا عمل می‌کرد و برای هزینه‌های گیشا پول لازم فراهم می‌کرد. در کتاب خاطرات، رابطه بین گیشا و «دانا» یک رابطه جنسی ترسیم می‌شود، گیشا در عوض دریافت پول با «دانا» همبستر می‌شود- در واقع، «دانا» به ندرت با گیشا رابطه جنسی برقرار می‌کند، و در صورت برقراری سکس، اتفاقی معمول تلقی می‌شود و به ازاء پول «دانا» تلقی نمی‌شود.

این تجسم‌ها از آداب گیشا به نوعی تصویر امروز آنها نزد مردم است- قرمز، فاحشه. عجیب اینکه، در بخشی از این کتاب سایوری با مسرت به استهزاء این افسانه می‌پردازد که گیشاها تن‌فروشی می‌کنند… در همین کتاب، گیشاها تن‌فروشی می‌کنند.

در مجموع، لذت بردن از این کتاب کمی دشوارتر از شناخت آسیب‌رسانی‌اش است، و استدلال می‌کنم ارزش این کتاب به خاطر نوع ظاهری‌اش تنزیل یافته است.

درباره داستان:

سه چهارم ابتدای کتاب را چشمگیرترین بخش این کتاب یافتم. سفر سایوری پس از فروش به اوکیا، جدایی از خواهرش، شکنجه‌اش از سوی هاتسومومو و غیره باعث هیجان شدیدی می‌شد. در واقع به کارهای سایوری علاقمند بودم، اینکه می‌تواند از اوکیا فرار کند و …. اینطور تصور می‌کنم که خیلی آسان می‌شود از هاتسومومو متنفر شد. گلدن در توضیح مطالب تبحر دارد و همه‌چیز را کامل می‌بیند. گلدن جزئیات کوچک را خوب می‌دید- کیمینو، رقص و آموزش شامیسن (سازی شبیه سه تار)، حتی غذا- این مطالب با جزئیات مشهود بیان شده‌اند. روش شرح شخصیت‌ها توسط گلدن منحصربفرد است، او تقریباً همیشه آنها را با موضوع دیگری مقایسه می‌کند- شخصیت دکتر کِرَب بدین شرح توصیف می‌شد که وی به شکلی ناهنجار دست‌هایش را خم می‌کند.

شخصیت‌های داخل این کتاب نیز جالب هستند. مامه‌ها، منتور سایوری، مهربان و هوشمند است، در ضمن اسرارآمیز و کمی سطحی‌نگر نیز هست. پامپکین، گیشاء دیگر حاضر در اوکیای سایوری، به اندازه کافی ناراحت‌کننده بود. هاتسومومو به بهترین شکل ممکن پست بود. تصور می‌کنم نوبو شخصیت محبوبم باشد، چون طرفدار شخصیت‌هایی هستم که ترشرو و پخمه هستند اما نقاط ضعف عاطفی نیز دارند. با‌این‌حال، به همان اندازه که این شخصیت‌ها لذت‌بخش هستند، برخی از آنها بهتر جلب‌توجه می‌کنند یا پیامدهای بهتری دارند. به خصوص، سایوری بخش زیادی از رمان را به دنبال «کن» است، او همیشه فقط «رئیس» نامیده می‌شود، و متاسفانه به اندازه لازم با وی زمان نمی‌گذرانیم. به طور حتم او مهربان است، اما این موضوع حداکثر یافتۀ ما است، چون سایوری در عمده دوره زمانی کتاب قادر نیست به وی نزدیکتر شود. چون رئیس خیلی کم دیده می‌شود، تحمل این باور که سایوری زمان زیادی از زندگی‌اش در تعقیب وی است کمی دشوار است.

خود سایوری نقطه ضعف است. او خوب … است. فقط خوب. در واقع خیلی ایستادگی نمی‌کند، شکل واکنش وی به مسائل اطراف در واقع شاخص‌های زیادی در داستان ایجاد نمی‌کند. اتفاق‌های تلخی تجربه می‌کرد، اما هرگز خیلی غصۀ آنها را نمی‌خورد. مطالبی که در یک فصل به شدت باعث احساساتی شدن سایوری می‌شد، هرگز در ادامه به خاطر آورده نمی‌شود. این موضوع باعث تاثیر جانبی نامیمون سست شدن طرح داستان می‌شود. برخلاف استخوان‌های دوست‌داشتنی، قصد نداریم پا در کفش سایوری بکنیم- تصور ما دنبال کردن او در نقش یک شخصیت، و نه جانشین، است. برجسته‌ترین شاخص وی در بخش نهایی کتاب بیان می‌شود که متاسفانه به باور من بزرگترین بدگویی برای کتاب است.

بدون کنار گذاشتن کل بخش‌های دیگر کتاب نمی‌توان بخش انتهایی کتاب را به تفصیل شرح داد. در مجموع، سایوری چند انتخاب اشتباه داشت. ریشه‌یابی برای این قرائت وی از آنها دشوار بود، به خصوص هنگامی که او این انتخاب‌ها را به خاطر اهدافی نسبتاً مناسب انجام می‌داد. اغلب اهدافی که در سراسر کتاب حاصل می‌شد اهدافی خلاف انتظار و نامنصفانه بودند. صفحه‌های نهایی می‌توانند الهام‌بخش باشند، همانطور که سایوری، که حالا پیر شده، به گذشته خود و مشکلاتی که بر آنها غالب شده نگاه می‌کند، اما آشکارسازی‌هایی نیز در این صفحه‌های انتهایی دیده می‌شود که کل کتاب را ناخوشایندتر می‌کند.

ابتدا و وسط کتابِ خاطرات جالب توجه است اما متاسفانه کیفیت کتاب در صفحه‌های انتهایی دچار انحطاط می‌شود. بعد از علاقه و ایمانی که در ابتدا به کتاب داشتم، وقتی کتاب را تمام کردم ناامید شدم. این مطلب، همراه مناقشه‌ها و آسیب‌های ناشی از این کتاب، مرا دچار احساسات آمیخته واقعی کرد و در انتها علاقه‌ای به خواندن دوباره کتاب نداشتم.