کتاب تحفه آینشتاین

هرکس در دانشگاه دورۀ مقدماتی شیمی را گذرانده باشد، احتمالاً با روش فریتس هابر برای تثبیت نیتروژن جوی آشنا است. هابر با مطالعۀ این فرایند جایزۀ نوبل شیمی را در سال ۱۹۱۸ از آن خود کرد، بیشتر به این دلیل که این فرایند به گسترش کودهای نیتروژنی و تغذیۀ جمعیت روبه‌رشد جهان کمک شایانی می‌کرد. درعین‌حال، هابر با تکمیل مواد انفجاری، که آن هم دستاورد روش ترکیب آمونیاک بود، سهم عمده‌ای در عملیات جنگی آلمان نیز داشت. او احتمالاً لحظه‌ای هم تصور نمی‌کرد کارش او را به موجودی منفور تبدیل می‌کند: مسئول جنگ شیمیایی ارتش آلمان در جنگ اول جهانی و «پدر جنگ شیمیایی».

نویسندۀ این نمایشنامه، ورن تیسن، نامه‌های ردوبدل‌شده بین هابر و آینشتاین را در مؤسسۀ ماکس پلانک یافته است. این نامه‌ها دو رویکرد مختلف را به موضوع مسئولیت اجتماعی و اخلاقی دانشمند نشان می‌دهند. براساس دوستی این دو دانشمند است که نویسنده عنوان «تحفۀ آینشتاین» را برای کتاب خود برگزیده است؛ «تحفه» (gift) در زبان آلمانی به معنای «زهر» نیز هست. وقتی نمایشنامه را بخوانید، طعم تلخ قضیه را درخواهید یافت.