ارتباط بدون خشونت

نقد و بررسی کتاب ارتباط بدون خشونت

مارشال روزنبرگ، نویسنده‌ی کتاب ارتباط بدون خشونت، یک روانشناس بالینی و مدرس بین‌المللی بود که در سال ۲۰۱۵ درگذشت. او بر اساس نگرش انسان‌گرایی در روانشناسی و الهام گرفته از آموزه‌های گاندی، الگوی ارتباط بدون خشونت را توسعه داد. این الگو یک روش ارتباطی مبتنی بر همدلی، همکاری و صداقت است که به افراد کمک می‌کند نیازها و احساسات خود و دیگران را شناسایی و بروز دهند. روزنبرگ در طول عمر خود، بیش از ۳۰ کتاب و مقاله درباره‌ی این الگو منتشر کرد و در بسیاری از کشورها کارگاه‌های آموزشی برگزار کرد. هدف او از نگارش کتاب ارتباط بدون خشونت، آموزش یک زبان زندگی بود که به تغییر فرهنگ خشونت‌آمیز جامعه منجر شود.

خلاصه‌ای از محتوای کتاب

کتاب ارتباط بدون خشونت، شامل ۱۳ فصل است که به معرفی و تمرین چهار عنصر اصلی این الگو می‌پردازد. این چهار عنصر عبارت‌اند از:

• مشاهده: توصیف واقعیت بدون قضاوت، تفسیر یا ارزش‌گذاری
• احساس: شناسایی حالات درونی خود یا دیگران به صورت صادقانه
• نیاز: شناسایی نیازهای پایه‌ای خود یا دیگران که باعث شکل‌گیری احساسات مختلف می‌شوند
• تقاضا: درخواست رفتار مشخص و قابل اجرا از خود یا دیگران به منظور رفع نیازهای مطروح

روزنبرگ در هر فصل، با استفاده از داستان‌ها، مثال‌ها و تمرین‌های عملی، نحوه‌ی استفاده از هر عنصر را آموزش می‌دهد. همچنین به بحث درباره‌ی مفاهیم مرتبط با الگو مانند همدلی، قدردانی، قدرت حمایت‌آمود، تغذیه بازخورد، تعامل با خود و دستورالعمل‌های جامعه مورد تأکید قرار می‌دهد.

بررسی نقاط قوت و ضعف کتاب

کتاب ارتباط بدون خشونت، دارای نقاط قوت و ضعف مختلفی است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

نقاط قوت

• سادگی و روان بودن زبان: روزنبرگ با استفاده از زبانی ساده و روان، مفاهیم پیچیده‌ای را به خواننده منتقل می‌کند. او از تعاریف شفاف، تشبیه‌های جذاب و تکرار‌های مؤثر استفاده می‌کند تا خواننده را در فهم و یادگیری الگو یاری دهد.
• تأثیرگذار بودن داستان‌ها و مثال‌ها: روزنبرگ در کتاب خود، از داستان‌ها و مثال‌های واقعی و متنوعی استفاده می‌کند که نشان می‌دهد چگونه الگوی ارتباط بدون خشونت در شرایط مختلف زندگی قابل کاربرد است. این داستان‌ها و مثال‌ها، خواننده را با تجربه‌های عملی و نتایج مثبت الگو آشنا می‌کنند و احساس همبستگی و همدلی را در او برانگیزند.
• عمل‌گرایانه بودن الگو: روزنبرگ در کتاب خود، تأکید بسیاری بر تمرین و عمل دارد. او با ارائه‌ی تمرین‌های گروهی و فردی، خواننده را تشویق می‌کند تا الگو را در زندگی خود به کار ببرد. همچنین با ارائه‌ی پاسخ‌های نمونه به سؤالات پرتکرار، خواننده را در چالش‌های عملکرد الگو یاری می‌دهد.
• پاسخ به نیاز‌های روانشناسی افراد و جامعه: روزنبرگ با تأکید بر شناسایی و بروز نیازهای پایه‌ای افراد، به چالش کشیدن الگوهای ارتباطی سالم نامید، که منجر به خشم، سرزنش، تقصیر، تحقیر، تعصب و خشونت می‌شود. او با پیشنهاد چارچوب جدید و همدلانه‌ای برای ارتباط، به پاسخ دادن به نیاز به درک، قبول، همکاری، حمایت، عزت نفس و آزادی افراد و جامعه کمک می‌کند.

نقاط ضعف

• عدم توجه به پیچیدگی‌های فرهنگی، جامعه‌شناسی و سیاسی: روزنبرگ در کتاب خود، به صورت کلّی و فرض بر عموم پذیر بودن الگو صحبت می‌کند. او به تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در ارتباط میان افراد کمتر توجه می‌کند. او برخی از مفاهیم و عباراتی که ممکن است در فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف معانی و اثرات متفاوتی داشته باشند را نادیده می‌گیرد. همچنین او نمی‌پذیرد که روابط مبتنی بر نابرابری، سلطه، ظلم و سوء استفاده نیز وجود دارند که نمی‌توان با الگوی ارتباط بدون خشونت آن‌ها را حل کرد.
• عدم پاسخگوئی به چالش‌های عملکرد الگو در شرایط خاص: روزنبرگ در کتاب خود، به صورت ایده‌آل گرایانه و خودباورانه، الگو را به عنوان یک راه حل جادوئی برای همه‌ی مشکلات ارتباطی معرفی می‌کند. او به چالش‌های عملکرد الگو در شرایط خاص مانند اضطراب، استرس، تحقیر، تهدید، خطر جانی و غیره کافی پاسخ نمی‌دهد. او نمی‌پذیرد که برخی از افراد یا گروه‌ها شاید علاقه یا تمایل به همکاری و همدلی نداشته باشند یا قادر به شناسایی و بروز نیاز و احساس خود نباشند.
• عدم تعادل بین حق خود و حق دیگران: روزنبرگ در کتاب خود، تأکید زیادی بر شنیدن و درک دیگران دارد. او باور دارد که همدلی با دیگران منجر به همدلی با خود می‌شود. اما این ممکن است باعث شود که فرد به حق خود بکار نگیرد یا خود را در برابر دخالت یا تجاوز دیگران محافظت نکند. روزنبرگ به تعادل بین حق خود و حق دیگران کافی توجه نمی‌کند و نحوه‌ي تعامل با افراد چالش بار را به خوبي آموزش نمي دهد.
• عدم تأکید بر تغيير سطح ساختاري و سامانه‌ای: روزنبرگ در کتاب خود، به صورت فردي سطحي به مسائل اجتماعي پردازد. او باور دارد که تغيير فضای اجتماعي منوط به تغيير ارتباط افراد است. اما او به تحليل و انتقاد ساختارها و سامانه‌های اجتماعي که منجر به خشونت و نابرابري مي شوند، کمتر پرداخته است. او نمی‌پذیرد که برخی از مشکلات ارتباطی ریشه در عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی دارند که نمی‌توان با الگوی ارتباط بدون خشونت آن‌ها را حل کرد.

کتاب بر روی چه جامعه هدفی تأکید می‌کند؟

به نظر می‌رسد کتاب ارتباط بدون خشونت، بر روی جامعه‌ی هدف خاصی تأکید نمی‌کند، بلکه سعی دارد به همه‌ی کسانی که مایل به یادگیری مهارت‌های ارتباطی هستند، نکاتی بیاموزد. این کتاب می‌تواند برای افرادی که در روابط شخصی، خانوادگی، تحصیلی، حرفه‌ای، سازمانی و جامعه‌ای با چالش‌ها و تعارضات مواجه هستند، مفید باشد. همچنین این کتاب می‌تواند برای افرادی که در زمینه‌های مختلف مانند روانشناسی، روان درمانی، مشاوره، آموزش، مذاکره، داوری و صلح سازی فعالیت می‌کنند، منبع آموزشی و الهام بخشی باشد.

نظر شخصی درباره‌ی کتاب

به نظر من، کتاب ارتباط بدون خشونت، یک کتاب مفید و کاربردی است که می‌تواند به بهبود روابط فردی و اجتماعی کمک کند. من با خواندن این کتاب، چیزهای جدیدی یاد گرفتم و الگوهای آن را در زندگی خود به کار بردم. من متوجه شدم که با استفاده از الگو، می‌توانم با خود و دیگران صادقانه و محبت‌آمیز تر صحبت کنم و تعارضات را به فرصت‌های همکاری تبدیل کنم. البته من هم مانند بسیاری از خوانندگان، با بعضی از نظرات و فرض‌های روزنبرگ مخالف بودم و فکر می‌کنم که الگو نیاز به تکمیل و تصحیح دارد. اما در کل، من این کتاب را به همه‌ی کسانی که مایل به یادگیری مهارت‌های ارتباطی هستند، توصیه می‌کنم.