بازگشت به ماه

معرفی و بررسی کتاب: بازگشت به ماه (۲۰۲۲)

در 14 دسامبر ۱۹۷۲ درحالی‌که هریسون جک اشمیت همکار ماه نورد جین سرنان صحیح‌وسالم به سکوی صعود ماه نشین رسیده بود، جین سرنان فرمانده مأموریت آپولو 17 از نردبان به پایین برگشت و به گفته خودش به «آخرین انسان بر روی ماه» تبدیل شد. سرنان آن موقع گفت «و ما همان‌طور که آمدیم ماه را از درۀ تائوروس – لیترو ترک می‌کنیم، به امید خدا اینجا را ترک خواهیم کرد و با آرامش و امید برای همه بشریت برمی‌گردیم».

اما باگذشت تقریباً پنجاه سال از زمانی که سرنان این کلمات را بر زبان آورد، هیچ انسانی بر روی ماه پا نگذاشته است. حتی هیچ بشری تلاش نکرده است تا پا بر روی ماه بگذارد. این امر دلایل بی‌شماری دارد: هزینه‌های مالی غیرقابل‌قبول برنامه آپولو، احساس پیروزی آمریکا در مسابقه‌ فضایی، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که باعث شد آمریکا هیچ رقیب فضایی جدی نداشته باشد، کاهش بودجه ناسا و تصمیم به تمرکز بر روی ساخت و بهره‌برداری از ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS). همه این عوامل و عواملی ازاین‌قبیل باعث شدند تا هر جانشین بالقوه آپولو از سرمایه‌گذاری، انگیزه ملی‌گرایانه و حمایت سیاسی بی‌نصیب بماند.

همه این موارد موجب مطرح‌شدن چند سؤال می‌شوند: آیا بشر روزی باز هم به ماه سفر می‌کند و چه وقت، این انسان‌ها چه کسانی خواهند بود، چطور به ماه خواهند رفت و وقتی‌که واقعاً این انسان‌ها به ماه برسند، امید دارند تا به چه چیزی دست یابند؟ جوزف سیلک نویسنده «بازگشت به ماه: جهش بزرگ بعدی برای بشریت» سعی می‌کند تا به این سؤالات و سؤالات دیگر پاسخ دهد. سیلک، اخترفیزیک شناس و نویسنده‌ای پرکار، کتاب را با مرور اجمالی برنامه آپولو شروع می‌کند و به طور جامع درباره‌ این مسئله بحث می‌کند که چرا بی‌درنگ پس از فرود بر روی ماه هیچ پیگیری صورت نگرفته است. نکته مهم این است که سیلک هرگز از پس‌زمینه سیاسی این مسائل غافل نشده است. در همین رابطه به نظر می‌رسد سیلک نگاهی به چین دارد که می‌توان آن را تحسین محتاطانه نامید برای مثال او به پیشرفت تحسین‌برانگیز چین در جبهه ماه به‌ویژه مأموریت نمونه آور از ماه چانگ ای 5 اشاره می‌کند درحالی‌که تصدیق می‌کند که بدون تردید یکی از اهداف برنامه ماه چین استخراج منابع طبیعی ارزشمند ماه مانند عناصر کمیاب بر روی زمین است.

در این کتاب به موضوعات متنوعی پرداخته می‌شود. کتاب به طور قابل‌توجهی بر روی گردشگری در ماه تمرکز دارد. درحالی‌که تا همین چند سال قبل چنین ایده‌ای مضحک به نظر می‌رسید، حالا ما در جهانی زندگی می‌کنیم که هفت نفر هزینه سفر به ایستگاه فضایی بین‌المللی را پرداخت کرده‌اند از جمله چارلز سیمونیی (که دو بار سوار بر پرتابگر سایوز به این سفر رفت). جف بزوس میلیاردر مانند ویلیام شاتنر در فیلم پیشتازان فضا تا زیر مدار پرواز کرد (گرچه در کمال بی‌طرفی اگر کسی واقعاً سزاوار سفر به فضا باشد، آن ویلیام شاتنر است). به‌این‌ترتیب، عادی به نظر می‌رسد که روزی ماه به مقصد گردشگری تبدیل شود. سیلک استدلال می‌کند که در آینده دور بعد ‌از کاهش تقاضای «گردشگری تجملی» (آن را ابر پول‌دار بخوانید) گردشگری انبوه به مقصد ماه ممکن است. با برنامه‌ریزی سازمان فضایی اروپا (ESA) برای ساخت پایگاه ماه برای اسکان گردشگران و رشد و توسعه سریع شرکت‌های فضایی خصوصی مانند اسپیس ایکس ایلان ماسک، بلو ارجین بزوس و ویرجین گلکتیکِ ریچارد برانسون این‌که در قرن بعد شاهد دسترسی گردشگران به ماه از طریق فضاپیماهای خصوصی باشیم، قطعاً ممکن به نظر می‌رسد. سیلک با خیال‌پردازی هتل‌های مجلل و امکانات ورزشی غار مانند را بر روی ماه تجسم می‌کند، جایی که به تعبیر آلن شپرد ماه نورد آپولو 14، توپ‌های گلف می‌توانند «کیلومترها و کیلومترها را طی کنند».

مزایای علمی اسکان در ماه به‌تفصیل بررسی شدند. بسیاری از این مزایا بدیهی هستند و سال‌ها درباره آنها بحث شده است از جمله استفاده از ماه به‌عنوان پایگاه تلسکوپ‌های نوری و رادیویی. سیلک درباره رصدخانه‌های تلسکوپی، تداخل‌سنج‌های رادیویی و دستگاه‌های دیگری خیال‌بافی می‌کند که به‌صورت رباتیک ساخته و نگه‌داری می‌شوند. نویسنده به اهمیت بسیار زیاد این مسئله اشاره می‌کند که تا حد ممکن فضای بالای ماه عاری از تداخل‌سنج‌های رادیویی باشد تا از جرم‌گرفتگی تعداد زیادی از این ابزارها جلوگیری شود؛ اما اصلاً نمی‌توان مطمئن بود که ماه پر از ماهواره‌های تعداد زیادی از کشورها و شرکت‌ها نشود.

بیشتر بخش‌های میانی کتاب از بحث اصلی منحرف می‌شوند و مفصلاً درمورد موضوعات مهم کیهان‌شناسی بحث می‌کنند که بسیاری از آنها ارتباط چندانی با محور اصلی کتاب ندارند؛ البته اگر اصلاً به آن مربوط باشند. به طور مفصل درباره اختروش‌ها، سیاه‌چاله‌های ابر پر جرم و موضوعات دیگر بحث می‌شود و نویسنده فقط گهگاهی تمرکز خواننده را مجدداً به سکونت انسان در ماه معطوف می‌کند. من به‌عنوان دانشجوی کیهان‌شناسی از مطالعه این بخش لذت بردم؛ اما گمان  می‌کنم که بسیاری از خواننده‌ها از آنها رد شوند. به همین ترتیب، به طور مفصل درباره جستجوی هوش فرازمینی (SETI) بحث می‌شود که به روشی مشابه به آن پرداخته می‌شود و ارتباط کمی با سکونت انسان در ماه دارد. استدلال‌های سیلک مبنی بر این‌که در صورت بروز فاجعه در زمین مانند برخورد یک ستاره دنباله‌دار یا سیارک با زمین سکونت در ماه به تداوم نسل بشر کمک می‌کند همخوانی بیشتری با نظریه‌ اصلی او دارد.

به‌طورکلی خوانندگان کتاب بازگشت به ماه بحث‌های مفصل و ارزنده‌ای را درباره تعداد زیادی از موضوعات مستقیماً و غیرمستقیم مرتبط با زندگی و کار بشر بر روی تنها قمر طبیعی ما مطالعه می‌کنند. لحن این کتاب بسیار قابل‌درک است و مشخص است که سیلک سال‌ها بر روی موضوعاتی فکر کرده است که درباره آنها بحث می‌کند. ممکن است تعداد نسبتاً اندک تصاویر شوروشوق بعضی از خوانندگان جوان‌تر را از بین ببرد؛ اما تصاویر منتخب موجود در کتاب جذاب و قابل‌توجه هستند.